تشخیص سرطان خون (لوسمى) حاد لنفوئیدى ALL

هر چند بروز برخى علایم و نشانه ها مى توانند دلیلى براى بروز احتمالى ALL باشد، اما انجام آزمایش نیز براى تأیید آن لازم مى باشد.

شرح حال و معاینه:

در صورت وجود علایم مشکوک به سرطان، پزشک ابتدا در مورد مدت زمان پدیدارى این نشانه ها پرس و جو نموده و سوالاتی هم درباره سابقه “در معرض بودن” بعضى ریسک فاکتورها مى پرسد. در هنگام معاینه بدنى، پزشک به جستجوى مکان هاى متورم، مانند غدد لنفاوى، علایمى از عفونت ها، خونریزى و کبود شدگى مى پردازد. پوست بدن به دقت بررسى شده و تست هاى سیستم عصبى نیز انجام مى شود، همچنین براى بررسی کبد یا طحال بزرگ معاینه شکم انجام می شود. شمارش کامل گلبول هاى مختلف خون انجام می شود و اگر نتیجه حاکى از وجود لوسمى باشد، بیمار به فوق تخصص هماتولوژی و مدیکال آنکولوژی ارجاع می شود. ممکنست پزشک متخصص آزمایشات دیگرى را درخواست نماید.

شمارش کامل گلبول هاى خون در ALL:

در این آزمایش ابتدا تعداد کل گلبول هاى سفید به تفکیک، گلبول هاى قرمز، و نیز پلاکت ها، جداگانه اندازه گیرى مى شود، سپس یک قطره از خون را روى اسلاید میکروسکوپ پهن کرده و به چگونگى شکل ظاهرى و تعداد سلول هاى خون با دقت مى نگرند، تغییرات مشاهده شده مى تواند به تشخیص صحیح کمک نماید.

اغلب بیماران مبتلا به لوسمى حاد لنفوئیدى تعداد بسیار زیادى گلبول هاى سفید نابالغ دارند و در مقابل تعداد گلبول هاى قرمز و پلاکت هاى آنان، از میزان نرمال کمتر است. بسیارى از این گلبول هاى سفید لنفوبلاست (بلاست) خواهند بود اینها لنفوسیت هاى نابالغى هستند که در حالت طبیعى نباید در خون وجود داشته باشند، و میدانیم که بلاست ها برخلاف گلبول هاى سفید بالغ  و سالم به وظایف خود عمل نمى نمایند. با همه این تفاسیر، مشاهده نمونه مغز استخوان نیز لازم است.

آزمایش شیمى خون و تست انعقاد خون در ALL:

این آزمایش ها به جستجو و محاسبه مقدار بعضى مواد شیمیایى خاص در خون مى پردازد. این آزمایشات براى تشخیص نیستند و در بیمارانى که وجود لوسمى در ایشان به اثبات رسیده، براى یافتن اثرات سوء انتشار بیمارى یا اثرات جانبى شیمى درمانى بر کلیه ها و کبد انجام مى شوند. بعلاوه، براى درمان و تصحیح سطح سرمی برخی مواد معدنى، نیازمند نتایج این آزمایشات هستیم. آزمایش انعقاد خون هم براى اطمینان از روند طبیعى انعقاد خون انجام مى پذیرد.

آسپیراسیون و نمونه بردارى مغز استخوان در ALL:

با استفاده از یک سرنگ و سوزن باریک، نمونه اى از بافت مغز استخوانِ لگن (گاهى جناغ قفسه سینه)، گرفته مى شود، سپس با یک سوزن بزرگ تر توخالى، از قسمت کوچکى از استخوان و مغز آن نمونه بردارى می شود و براى تشخیص لوسمى به آزمایشگاه فرستاده مى شود. این آزمایش براى  تعیین پاسخ به درمان لوسمى نیز انجام مى گردد.

بررسی میکروسکوپى در ALL: 

نمونه هاى برداشته شده از مغز استخوان در آزمایشگاه پاتولوژى بررسى می شود و پزشکان به منظور دسته بندى لوسمی به اندازه، شکل و سایر خصوصیات گلبول هاى سفید دقت مى نمایند. مهمترین عامل در دسته بندى سلول ها این است که ببینیم آیا سلول ها ظاهر بلوغ یافته دارند، (یعنى شبیه به سلول هاى تشکیل دهنده خون نرمال هستند) یا نابالغ به نظر مى رسند (خصوصیات عادى سلول طبیعى را ندارند) … . نابالغ ترین سلول ها، بلاست نامیده مى شوند. معیار تشخیص تخمین دقیق میزان سلول هاى بلاست در نمونه مغز استخوان است و چنانچه حداقل ٢٠ تا ٣٠ درصد سلول هاى بافت مغز استخوان راتشکیل دهد، تشخیص ALL قطعى مى باشد. در شرایط عادى سلول هاى بلاست هرگز بیشتر از ۵ درصد کل سلول ها نخواهند بود. گاهى لازم است قطعیت تشخیص با تست هاى دیگر آزمایشگاهی به اثبات برسد.

سیتوشیمى در ALL:

در این آزمایش، نمونه سلول ها را بر یک اسلاید قرار داده و آن ها را در معرض رنگ هاى شیمیایى ویژه قرار مى دهند که هرکدام با یک ماده خاص که در درون و یا سطح سلول هاى مختلف قرار دارند، واکنش مى دهند و در نتیجه تغییر رنگ هاى مختلفى ایجاد مى شود که در زیر میکروسکوپ قابل مشاهده بوده و هر تغییر رنگى نشان دهنده یک نوع سلول مى باشد. مثلاً ماده شیمیایى مخصوصى که رنگ سلول هاى لوسمى حاد میلوئیدى را سیاه مى نماید، اصلا سلول هاى لوسمى حاد لنفوئیدى را رنگ نمی کند.

فلوسیتومترى و ایمونوهیستوشیمى در ALL:

این آزمایشات بر اساس نوع پروتئین درون و یا روى سطح سلول ها، آن ها را دسته بندى مى نماید و روشى بسیار کمک کننده براى تعیین دقیق نوع لوسمى است. براى تشخیص لوسمى اغلب این آزمایشات بر روى سلول هاى مغز استخوان انجام مى شوند، هر چند انجام آن ها روی سلول هاى خون، غدد لنفاوى و سایر مایعات بدن هم امکان پذیر مى باشد. براى انجام این آزمایشات، نمونه هایى از سلول ها را با آنتى بادى هایى که به پروتئین هاى خاصى مى چسبند آغشته مى نمایند. در فلوسیتومترى، یک دستگاه ویژه تعیین مى کند که چه آنتى بادى هایى به چه پروتئین هایى متصل شده اند، اما در ایمونوهیستوشیمى، این کار در زیر میکروسکوپ انجام مى شود. این آزمایشات در تشخیص لوسمى و لنفوم کاربرد دارند و براى لوسمى حاد لنفوئید و تعیین نوع دقیق زیر مجموعه هاى آن، کاربرد زیادى دارد.

تست هاى کروموزومى در ALL:

سلول هاى طبیعى انسان ٢٣ جفت کروموزوم دارند (تشکیل شده از مولکول DNA)، در برخى از موارد لوسمى این کروموزوم ها دچار تغییر (جهش) شده اند و گاهى قطعه اى از یک کروموزوم از دست رفته است که به آن “حذف” مى گویند. در اغلب موارد ALL، دو عدد از کروموزوم ها قسمتى از DNA خود را با یکدیگر تعویض مى نمایند “جابجایى” و همانطور که پیشتر توضیح دادیم. شایعترین جابجایی در بزرگسالان بین کروموزوم هاى ٩ و ٢٢ رخ می دهد، که موجب کوتاهى کروموزوم ٢٢ (کروموزوم فیلادلفیا) می شود. از هر چهار مورد لوسمى یک مورد جابجایى دارد. این جابجایى، اهمیت ویژه اى دارد زیرا با بعضى از داروها قابل “هدف گیرى” است. این اطلاعات در تخمین چشم انداز حیات آتى (پیش آگهى) و پاسخ به درمان، مفید است. به همین دلیل تست هاى کروموزومى یک قسمت استاندارد از فرآیند تشخیص و درمان لوسمى حاد لنفوئیدى هستند.

سیتوژنتیک در ALL:

انجام این آزمایش نیاز به  دو تا سه هفته زمان دارد. در روند انجام آن، سلول هاى مغز استخوان یا خون را در آزمایشگاه رشد داده تا سلول ها شروع به تقسیم  شدن نمایند و در نتیجه کروموزوم ها در زیر میکروسکوپ قابل مشاهده باشند. یک مزیت این روش این است که تمامى کروموزوم ها قابل مشاهده بوده و پزشک نیاز ندارد که بداند به جستجوى چه چیزى مى خواهد بپردازد. (البته تمامى جهش ها در زیر میکروسکوپ قابل مشاهده نیستند و براى کشف این جهش ها به تست هاى دیگرى نیاز است).

“فیش” FISH در ALL:

روش دیگرى براى مشاهده کروموزوم و ژن ها مى باشد. در آن از رنگ هاى ویژه فلورسنت که به ژن هایى خاص یا قسمت هایى مشخص از کروموزوم هاى متصل مى شود، استفاده مى نمایند. با آزمایش فیش، جهش هاى کروموزومى که به خاطر کوچکى بیش از حد در آزمایشات سیتوژنتیک قابل دیدن نیستند را در زیر میکروسکوپ مى توان مشاهده نمود. همچنین مانند سیتوژنتیک می توان تغییرات بزرگ مانند جابجایی ها را با آن دید. می توان آزمایش فیش را براى نمونه هاى معمولى و متعارف خون و مغز استخوان به کار گرفت و از آن جا که نیازى نیست سلول ها  تقسیم شوند، از آن مى توان براى مشاهده سلول هاى دیگر بافت ها مانند غدد لنفاوى نیز بهره گرفت. نتایج طى دو سه روز به دست می آید و بسیار دقیق خواهد بود. چون آزمایش فیش فقط براى جهش هاى ژنتیکى مشخص کاربرى دارد (و براى مشاهده کروموزوم نیست)، بهترین کاربرد آن در برای تغییرات مهم لوسمى است.

“پى سى آر”  (PCR) در ALL:

این یک آزمایش فوق حساس DNA مى باشد که حتى جهش هاى ژنتیکى بسیار کوچکى را که قابل دیده شدن هم نیستند، آشکار مى سازد (حتى اگر سلول هاى لوسمى اندکى در نمونه وجود داشته باشند). البته باید دانست که این آزمایش همانند آزمایش فیش، براى یافتن جهش هاى معینى کاربرد دارد و اصلاً براى مشاهده کروموزوم ها مناسب نمى باشد. در ALL، از این تست جهت یافتن ژن محصول کروموزوم فیلادلفیا استفاده مى شود. اگر سلول لوسمى جهش ژنتیکى خاصى داشته باشد (و یا کروموزوم)، از این آزمایش پس از درمان مى توان براى یافتن ردّى از سلول هاى اندک باقى مانده از لوسمى (که ممکنست در زیر میکروسکوپ قابل دیدن نباشند) مى توان بهره برد.

نمونه گیرى مایع مغزى نخاعى (LP) در ALL:

چون لوسمى حاد لنفوئیدى قابلیت انتشار به نواحى اطراف مغز و طناب نخاعى را دارد، براى کشف و ردیابى این گسترش، پزشکان نمونه اى از مایع مغزى نخاعى (CSF) را از قسمت هاى پایین کمر بیمار مى گیرند. از این عمل براى تزریق داروهاى شیمى درمانى به داخل مایع مغزى نخاعى (برای پیشگیرى از متاستاز یا درمان انتشار لوسمى به مغز و طناب نخاعى) نیز مى توان بهره برد.

نمونه بردارى از غدد لنفاوى در ALL:

غالباً براى کمک به تشخیص لنفوم ها یک غده لنفاوى یا قسمتى از آن، خارج مى شود، و به ندرت براى تشخیص لوسمى حاد لنفوئیدى از آن استفاده مى شود، زیرا تشخیص معمولاً با مشاهده سلول هاى مغز استخوان انجام مى پذیرد. در این روش جراح با برش پوست، تمامى یا قسمتى از یک گره لنفاوى را خارج مى نماید. اگر گره لنفاوى نزدیک سطح پوست باشد، با بى حسّى موضعى و اگر گره داخل شکم یا قفسه سینه باشد، با بیهوشى عمومى خارج می شود. زمانى که کل غده لنفاوى خارج می شود به آن نمونه گیری “اِکسیژنال”، و اگر فقط قسمتى از گره خارج سازى شود، به آن نمونه گیری “اینسیژنال” اطلاق مى گردد.

تصویربرداری در ALL:

تصویربردارى در افراد مبتلا به ALL براى جستجوى عفونت، یا سایر مشکلات نظیر میزان یا چگونگى گسترش آن به دیگر اندام ها (بغیر از خون و مغز استخوان)، انجام مى شود.

عکس ساده قفسه سینه در ALL:

اگر پزشک به عفونت ریوى مشکوک باشد، بیمار با اشعه ایکس مورد عکسبردارى از قفسه سینه قرار مى گیرد. بعلاوه، براى جستجوى غدد لنفاوى بزرگ شده قفسه سینه نیز از اشعه ایکس استفاده مى شود.

سى تى اسکن در ALL:

سى تى اسکن، تصاویرى مقطعی و عرضى از اندام هاى داخلى و بافت هاى نرم تهیه مى کند، و این عکس داراى جزئیاتى واضح است و با آن مى توان از وجود غدد لنفاوى متورم یا رشد لوسمى در بعضى اندام ها مانند طحال مطلع شد. گاهى این تست را با نوعى اسکن دیگر (پت اسکن) همراه مى سازند و با تزریق نوعى قند رادیو اکتیو به جریان خون، از تجمع این قند در بافت هاى سرطانی، با دوربینى ویژه عکس مى گیرند (هر چند این روش در تشخیص لوسمى کاربردى ندارد).

ام آر آی در ALL:

براى مشاهده مغز و نخاع، بهترین روش تصویر بردارى، ام آر آى مى باشد که در آن از امواج صوتى در یک محیط مغناطیس قوى، استفاده مى شود.

سونوگرافى در ALL:

این دستگاه با استفاده از امواج صوتى و به کمک کامپیوتر، تصاویرى از غدد لنفاوى نزدیک به پوست بدن ایجاد نموده و  براى مشاهده اندام هاى داخلى متورم مانند کبد، کلیه ها، و طحال مفید است.

اسکن “گالیوم” و استخوان در ALL:

گاهى هنگام وجود درد استخوان، براى تشخیص علت درد، (عفونت استخوان یا وجود سرطان در استخوان)، از این آزمایش استفاده مى شود.

آزمایشگاه تخصصی پاتوبیولوژی کوثر، مفتخر به اخذ ایزو 9001، ایزو 15189 و ایزو 10002 انگلستان، تحت نظر دکتر علی آیت اللهی، متخصص پاتولوژی آناتومیکال و کلینیکال، بالغ بر هزار مورد از آزمایشات مختلف، در زمینه های پاتولوژی، ژنتیک و بالینی را تحت پوشش قرار می دهد. (طرف قرارداد بیمه های پایه و اکثر بیمه های مکمل درمان) همچنین مشاوره ژنتیک به صورت رایگان در این مرکز توسط متخصصین ارائه می گردد.

آدرس: مشهد –وکیل آباد – بلوار کوثر – بین کوثر 2 و 4 – ساختمان پزشکان فارابی – طبقه منفی یک شماره تماس: 051-38840404 و 051-38820202 و 09028840404