این آزمایش معمولا در مواردی تجویز می‌شود که فرد بیمار مشکوک به پوکی استخوان باشد. هنگامی که فردی مبتلا به پوکی استخوان باشد، استخوان‌های وی ضعیف و شکننده می‌شوند. اما متاسفانه پوکی استخوان هیچ نشانه و علائم واضحی ندارد و تنها راه تشخیص آن، انجام آزمایش تراکم استخوان می‌باشد. برای درمان پوکی استخوان باید به پزشک فوق تخصص روماتولوژی مراجعه کرد.
آزمایش تراکم استخوان هم مانند بسیاری از آزمایش‌های دیگر، نیازمند رعایت نکاتی است که در این مقاله به آن‌ها می‌پردازیم، اما قبل از آن به بررسی پوکی استخوان و علل ابتلای به آن می‌پردازیم.
پوکی استخوان چیست؟
همانطور که می‌دانید استخوان‌ها بافت‌های زنده‌ای هستند که دائما در حال تحلیل رفتن و ساخت توده‌های استخوانی جدید هستند. بنابراین طبق این تعریف می‌توان گفت، زمانی که سرعت از بین رفتن بافت‌های استخوانی، سریع‌تر از ساخت بافت جدید باشد، فرد به پوکی استخوان و کاهش تراکم استخوان مبتلا شده است. پوکی استخوان نوعی بیماری پیشرونده استخوان است، که در آن جرم و تراکم استخوان به مرور کم شده و باعث سست و شکننده شدن استخوان‌ها می‌شود.
بیماری پوکی استخوان در تمامی گروه‌های سنی و در هر دو جنس زن و مرد مشاهده می‌شود، اما به طور عمده با افزایش سن، شدت و شیوع آن نیز افزایش مییابد. همچنین زنان در مقایسه با مردان، بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند، خصوصا در دوران پس از یائسگی.
علائم پوکی استخوان
پوکی استخوان نوعی بیماری پنهانی محسوب می‌شود. خصوصا اگر در مراحل اولیه باشدکه هیچ نشانه‌ای از خود بروز نمی‌دهد. بنابراین ممکن است تا قبل از بروز شکستگی، از وجود آن با خبر نشوید. به همین دلیل پیشنهاد می‌کنیم در صورت داشتن هر یک از علائم زیر، حتما به پزشک مراجعه کنید:
- شکستن استخوان در سنین بالای ۵۰ سال
- به وجود آمدن تغییراتی در وضعیت بدن مانند خمیده شدن
- احساس درد ناگهانی در ناحیه کمر
- احساس ضعف در ماهیچه‌ها
- ایجاد تغییراتی در فرم ستون فقرات
- کوتاه شدن قد
همچنین مواردی وجود دارد که باعث تشدید خطر ابتلا به پوکی استخوان می‌شود. این موارد عبارتند از:
- شروع یائسگی در بانوان
- داشتن استخوان بندی ظریف
- رژیم غذایی نامناسب که منجر به کمبود کلسیم و ویتامین D در بدن می‌شود
- مصرف زیاد نوشیدنی‌های الکلی
- کم تحرکی بدن
- گیاه خواری
- یائسگی زودرس در زنان
چه افرادی بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند؟
برخی از افراد به دلایل مختلفی که بعضی از آن‌ها را در ادامه می‌خوانید، بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند. پس پیشنهاد می‌شود این افراد به منظور پیشگیری از مشکلات احتمالی ناشی از پوکی استخوان، طبق تجویز پزشک نسبت به انجام آزمایش تراکم استخوان اقدام کنند.
۱. سابقه خانوادگی در ابتلا به پوکی استخوان
طبق تحقیقاتی که تاکنون در مورد این بیماری انجام شده است، داشتن سابقه خانوادگی یکی از عوامل تاثیرگذار در ابتلا به پوکی استخوان محسوب می‌شود. به عنوان مثال اگر مادر شما سابقه شکستگی در ستون فقرات یا لگن خود را داشته باشد، شما نیز احتمالا به این بیماری مبتلا می‌شوید.
۲. جنسیت
احتمال ابتلا به پوکی استخوان در زنان، ۴ برابر بیشتر از مردان است.
۳. سن
همانطور که گفته شد، احتمال بروز پوکی استخوان در هر سنی وجود دارد، اما با افزایش سن، احتمال آن بیشتر می‌شود. طبق تحقیقات و نتایج آزمایشات سنجش تراکم استخوان، احتمال ابتلا به پوکی استخوان در سنین بالای ۵۰ سال، افزایش مییابد. در نتیجه می‌توان گفت با افزایش سن، احتمال شکستگی استخوان نیز افزایش مییابد.
۴. ساختار استخوان‌ها و وزن
افراد ریز اندام با استخوان بندی ظریف ( خصوصا زنان)، بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند. در صورتیکه پس از ۵۰ سالگی کاهش وزن داشته باشید، این خطر چندین برابر می شود. این مورد در مورد مردان نیز صادق است و مردانی که استخوان‌های درشت و وزن بیشتری داشته باشند، کمتر از سایرین در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند.
۵. سابقه شکستگی
داشتن سابقه شکستگی استخوان، در هر سنی، نشان دهنده این است که شما بیشتر از افرادی که سابقه شکستگی ندارند، در معرض پوکی استخوان هستید.
۶. سیگار کشیدن
طبق نتایج تحقیقات، افراد سیگاری یا حتی افرادی که در گذشته سیگاری بودند، تراکم کمتری در استخوان‌هایشان دارند و احتمال پوکی استخوان در آنان زیاد است. زنانی که سیگار می‌کشند نیز به دلیل کاهش سطح هورمون استروژن، بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند.
۷. مصرف برخی از داروها
داروها اغلب در کنار مزایایی که دارند، دارای عوارض جانبی نیز هستند. یکی از این عوارض که در برخی از داروها مانند داروهای تیروئید، آنتی اسیدها و داروهای ضد تشنج، مشاهده می‌شود، کاهش تراکم استخوان است. پس اگر شما هم سابقه استفاده از این داروها را دارید، در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستید.
۸. برخی از بیماری‌ها
ابتلا به برخی از بیماری‌ها نیز در احتمال ابتلا به پوکی استخوان تاثیر گذار است:
- بیماری‌های مربوط به غدد درون ریز مانند پر کاری یا کم کاری تیروئید و دیابت
- اختلالات خود ایمنی مانند روماتیسم مفصلی
- برخی از بیماری‌های گوارشی مانند کولیک
- انجام جراحی‌های لاغری
- اختلالات خونی مانند لوسمی
اگر شما هم تجربه هر کدام از موارد بالا را دارید، بهتر است حتما آزمایش تراکم استخوان را تحت نظر پزشک انجام دهید.
مراحل تشخیص پوکی استخوان توسط پزشک روماتولوژی
تشخیص پوکی استخوان از زمانی که برای اولین بار به پزشک مراجعه می‌کنید، تا زمانی که آزمایش تراکم استخوان می‌دهید و به طور قطعی مشخص می‌شود که آیا پوکی استخوان دارید یا نه، چندین مرحله دارد. در ادامه هر یک از این مراحل را بررسی می‌کنیم.
بررسی سوابق پزشکی. پزشک برای تشخیص بهتر باید اطلاعاتی درباره شما کسب کند. این اطلاعات شامل سابقه خانوادگی در ابتلا به پوکی استخوان، اطلاعاتی در مورد سبک زندگی شما مانند رژیم غذایی، عادات غذایی، میزان تحرکات روزانه و عادات دارویی، همچنین اطلاعاتی درباره سوابق پزشکی و داروهایی که مصرف می‌کنید یا در گذشته مصرف می‌کردید و بروز علائم پوکی استخوان مانند شکستگی یا تغییر در فرم ستون فقرات، هستند.
مراحل تشخیص پوکی استخوان توسط پزشک روماتولوژی
تشخیص پوکی استخوان از زمانی که برای اولین بار به پزشک مراجعه می‌کنید، تا زمانی که آزمایش تراکم استخوان می‌دهید و به طور قطعی مشخص می‌شود که آیا پوکی استخوان دارید یا نه، چندین مرحله دارد. در ادامه هر یک از این مراحل را بررسی می‌کنیم.
بررسی سوابق پزشکی. پزشک برای تشخیص بهتر باید اطلاعاتی درباره شما کسب کند. این اطلاعات شامل سابقه خانوادگی در ابتلا به پوکی استخوان، اطلاعاتی در مورد سبک زندگی شما مانند رژیم غذایی، عادات غذایی، میزان تحرکات روزانه و عادات دارویی، همچنین اطلاعاتی درباره سوابق پزشکی و داروهایی که مصرف می‌کنید یا در گذشته مصرف می‌کردید و بروز علائم پوکی استخوان مانند شکستگی یا تغییر در فرم ستون فقرات، هستند.
آزمایش دانسیته استخوان. اگر پزشک پس از بررسی موارد بالا، تشخیص دهد که احتمال پوکی استخوان در شما وجود دارد، آزمایش تراکم استخوان را تجویز می‌کند. یکی از رایج‌ترین روش‌های آزمایش تراکم استخوان، اسکن DEXA است. این آزمایش سریع، بدون درد و با استفاده از اشعه ایکس انجام می‌شود.
آزمایش تراکم استخوان
برای آزمایش تراکم استخوان روش های مختلفی وجود دارد که رایج‌ترین آن‌ها روش DEXA است. DEXA مخفف عبارت Dual Energy X-ray Absorptiometry است و هدف از انجام آن، اندازه گیری مقدار و تراکم مواد معدنی استخوان است. طبق آزمایشات متعددی که انجام شده است، روش DEXA بیشترین میزان صحت و دقت را دارد. در این روش از اشعه ایکس برای اندازه گیری مقدار کلسیم و مواد معدنی استخوان استفاده می‌شود.
در این روش از دو منبع، اشعه ایکس به استخوانی که قصد سنجش تراکم آن را دارید، ارسال می‌شود. مقداری از این اشعه‌ها توسط استخوان جذب می‌شوند و مقداری از آن‌ها از استخوان عبور کرده و از سمت دیگر خارج می‌شوند و توسط یک گیرنده جذب می‌گردند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که هرچه تراکم استخوان بیشتر باشد، مقدار بیشتری از اشعه ایکس جذب می‌شود و مقدار اشعه کمتری جذب گیرنده می‌شود.
اشعه دریافتی توسط گیرنده یا دیتکتور Detector، به یک کامپیوتر رفته و تجزیه و تحلیل می‌شود. نتایج حاصل از آزمایش تراکم استخوان به روش DEXA دارای دو پارامتر است: پارامتر T و پارامتر Z. در پارامتر T جرم استخوان یک فرد با جرم استخوان فرد دیگری با جنسیت یکسان مقایسه می‌شود. اعداد این پارامتر به صورت زیر تجزیه و تحلیل می‌شوند:
اگر مقدار T بزرگتر از ۱- باشد: نشان دهنده جرم نرمال است.
اگر مقدار T بین ۱- تا ۵/۲- منفی باشد: یعنی جرم استخوان کم است و فرد مستعد ابتلا به پوکی استخوان است.
اگر مقدار T از ۵/۲- کمتر باشد: نشان دهنده این است که بیمار به پوکی استخوان مبتلا است.
در پارامتر Z تراکم مواد معدنی استخوان یک فرد، با فردی با جنسیت، سن و فرم بدن یکسان مقایسه می‌شود. در این مورد اگر مقدار Z کمتر از ۲- باشد، نشان دهنده این است که مواردی غیر از بالا رفتن سن، باعث کاهش تراکم مواد معدنی استخوان شده است. در این صورت احتمالا پزشک، انجام آزمایشات دیگری را تجویز می‌کند.
خطرات و مضرات آزمایش تراکم استخوان
در آزمایش تراکم استخوان به روش DEXA، هیچ دردی در فرد احساس نمی‌شود. هرچند که مقدار کمی تابش رادیو اکتیو در این روش وجود دارد، اما مقدار آن در این آزمایش حدود یک دهم مقدار آن در روش تصویر برداری با اشعه ایکس به روش سنتی است. انجام این آزمایش برای زنان باردار توصیه نمی‌شود.
نکات مهم قبل از انجام آزمایش تراکم استخوان
لازم است قبل از انجام آزمایش تراکم استخوان مواردی را به منظور افزایش دقت و صحت آزمایش، رعایت کنید. این موارد عبارتند از:
- از ۲۴ ساعت قبل از انجام آزمایش، از مصرف مکمل‌ها و مواد غذایی دارای کلسیم خودداری کند.
- طی ۷ روز قبل از آزمایش تراکم استخوان، نباید از تزریق باریوم یا رنگ کنتراست برای انجام سی تی اسکن استفاده کرده باشید. رنگ کنتراست ممکن است در انجام این آزمایش اختلال ایجاد کند.
- باید در زمان انجام آزمایش تراکم استخوان، لباس‌های گشاد و راحت و فاقد زیپ، بند فلزی و دکمه به تن داشته باشید.
- در صورتی که باردارید یا مشکوک به بارداری هستید، حتما پزشک را مطلع کند.
- هرگز وسایل فلزی مانند کلید یا سکه به همراه نداشته باشد.
- لازم است قبل از انجام آزمایش، از اعتبار دفترچه بیمه اطمینان حاصل کنید.
- هرگونه بیماری یا مصرف داروهای خاص را به پزشک معالج اطلاع دهید.
- توصیه می‌شود قبل از انجام آزمایش استحمام کنید.
آزمایش تراکم استخوان در چه قسمت‌هایی از بدن انجام می‌شود؟
آزمایش تراکم استخوان در قسمت‌های مختلف بدن قابل انجام است. قسمت‌هایی از بدن که به عنوان محل‌های استاندارد برای انجام آزمایش تراکم استخوان مشخص شده‌اند، شامل ستون فقرات کمری، گردن، استخوان ران هستند. البته امروزه آزمایش تراکم استخوان از مچ دست و ساعد نیز انجام می‌شود. این دو محل برای بیماران مبتلا به روماتیسم که به علل مختلف دچار شکستگی‌های مکرر مچ دست می‌شوند، بسیار کارآمد است.
چند وقت یک بار باید آزمایش تراکم استخوان انجام داد؟
اگر مبتلا به پوکی استخوان هستید و تحت درمان این بیماری، داروهای خاصی مصرف می‌کنید، ممکن است پزشک معالجتان از شما بخواهد سالی یک بار این آزمایش را انجام دهید تا میزان تاثیر داروها در تراکم استخوان‌هایتان بررسی شود.
آزمایشگاه تخصصی پاتوبیولوژی کوثر، مفتخر به اخذ ایزو 15189، ایزو 10002 و ایزو 9001 اتحادیه اروپا، تحت نظر دکتر علی آیت اللهی، متخصص پاتولوژی آناتومیکال و کلینیکال، بالغ بر هزار مورد از آزمایشات مختلف، در زمینه های پاتولوژی، ژنتیک و بالینی را تحت پوشش قرار می دهد. (طرف قرارداد بیمه های پایه و اکثر بیمه های مکمل درمان) همچنین مشاوره ژنتیک به صورت رایگان در این مرکز توسط متخصصین ارائه می گردد.
آدرس: مشهد –وکیل آباد – بلوار کوثر – بین کوثر 2 و 4 – ساختمان پزشکان فارابی – طبقه منفی یک شماره تماس: 051-38840404 و 051-38820202 و 09028840404
آزمایشگاه تخصصی کوثر با برخورداری از تجهیزات و پرسنل مجرب ، قادر به انجام خدمات نمونه گیری در منزل در مشهد می باشد.
