راههای تشخیص استئوپنی

تراکم مواد معدنی استخوان (BMD)، بیانگر میزان مواد معدنی در استخوان ها است. این میزان احتمال شکستن استخوان در یک فعالیت معمولی را برآورد می کند.

در بیماری استئوپروز (پوکی استخوان)، تراکم استخوان کمتر از حد طبیعی است. تراکم استخوان در 35 سالگی به حداکثر میزان خود می رسد.

تراکم مواد معدنی استخوان در افراد مبتلا به استئوپنی کمتر از حد معمول بوده اما این وضعیت نوعی بیماری محسوب نمی شود.

با این وجود استئوپنی باعث افزایش احتمال ایجاد استئوپروز می شود. استئوپروز می تواند باعث ایجاد علائمی از جمله شکستگی، خمیدگی، درد شدید و کاهش قد شود.

با در نظر گرفتن برخی اقدامات مانند ورزش و تغذیه مناسب می توان از ایجاد استئوپروز پیشگیری کرد. در واقع ورزش و انتخاب مواد غذایی مناسب در افزایش استحکام استخوان ها موثر هستند.

بنابراین در صورت ابتلا به استئوپروز باید در خصوص نحوه بهبود و جلوگیری از بدتر شدن آن به پزشک مراجعه کرد.

در این مقاله استئوپنی، علائم، علت، نحوه تشخیص و روش های درمان آن بررسی می شوند.

علت و عوامل خطر استئوپنی

افزایش سن شایع ترین عامل خطر برای استئوپنی (Osteopenia) و استئوپروز است. بدن پس از رسیدن به اوج تراکم استخوانی به جای تولید سریعتر استخوان، استخوان های قدیمی را تجزیه می کند. این امر به معنی از دست دادن تراکم استخوان است.

در خانم ها به علت کاهش سطح استروژن پس از یائسگی، تراکم استخوان ها سریع تر کاهش یافته که این امر می تواند آنها را در معرض استئوپنی و استئوپروز قرار دهد.

در واقع بیش از حد شدن این روند، توده استخوانی را آنقدر کاهش داده که منجر به ایجاد استئوپنی می شود

تقریبا نیمی از افراد بالای 50 سال در کشور آمریکا دارای استئوپنی هستند.

علت و عوامل خطر برای استئوپنی عبارتند از:

• سن بالای 50 سال
• زن بودن
• یائسگی پیش از 45 سال
• برداشتن تخمدان ها پیش از یائسگی
• سابقه خانوادگی تراکم پایین مواد معدنی استخوان
• سابقه خانوادگی تراکم پایین مواد معدنی استخوان
• مصرف پردنیزون (Prednisone) یا فنی توئین (Phenytoin)
• عدم ورزش کافی
• نوشیدن بیش از حد الکل یا کافئین
• رژیم غذایی فاقد کلسیم و ویتامین D
• سیگار کشیدن یا استعمال هر نوع دخانیات

برخی از مشکلات زیر نیز می توانند با افزایش احتمال کاهش تراکم استخوان، علتی برای ایجاد استئوپنی باشند:

• پرکاری تیروئید
• بی اشتهایی
• پرخوری عصبی
• پرکاری پاراتیروئید
• بیماری های التهابی از جمله آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی)، لوپوس یا بیماری کرون
• سندرم کوشینگ

علائم استئوپنی

استئوپنی اغلب با ایجاد علائم خاصی همراه نیست. از دست دادن تراکم استخوان نیز مانند استئوپنی باعث ایجاد علائمی مانند درد نمی شود.

تشخیص استئوپنی

چه افرادی باید از نظر استئوپنی آزمایش شوند؟

بر اساس اعلام بنیاد ملی استئوپروز، افراد زیر باید میزان BMD خود را آزمایش کنند:

• زنانی که پس از یائسگی به دلیل یک فعالیت معمولی از جمله هل دادن یک صندلی یا جارو برقی کشیدن دچار شکستگی استخوان شدند.
• زنان بالای 65 سال
• زنان زیر 65 سال یائسه یا دارای یک یا چند عامل خطر استئوپنی

پزشک می تواند بررسی میزان BMD را به دلایل دیگری نیز توصیه کند. برای نمونه، یک نفر از هر 3 فرد سفید پوست و آسیایی بالای 50 سال تراکم استخوانی پایینی دارد.

تست DEXA

جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DEXA یا DXA) رایج ترین روش موجود برای اندازه گیری BMD است.

آزمایش تراکم مواد معدنی استخوان نام دیگری است که به این روش اطلاق می شود. اشعه ایکس استفاده شده در این آزمایش نسبت به اشعه ایکس معمولی خفیف تر بود و این آزمایش بدون درد است.

اغلب DEXA برای اندازه گیری میزان تراکم استخوان در ستون فقرات، لگن، مچ دست، انگشت، ساق پا یا پاشنه پا استفاده می شود.

در واقع DEXA تراکم استخوان فرد را با یک فرد 30 ساله از جنس و نژاد مشابه مقایسه می کند. نتیجه DEXA یک نمره T (T-score) است که پزشک برای تشخیص آن را بررسی می کند.

در صورتی که T-score نشان دهنده ابتلا به استئوپروز باشد، گزارش DEXA شامل نمره ای به نام FRAX یا FRAX score است. در غیر این صورت پزشک باید آن را محاسبه کند.

ابزار FRAX از تراکم استخوان و سایر عوامل خطر برای تخمین خطر شکستن مفصل ران، ستون فقرات، ساعد یا شانه در 10 سال آینده استفاده می کند.

همچنین نمره FRAX برای تصمیم گیری در خصوص درمان استئوپنی کاربرد دارد.

درمان استئوپنی

هدف از درمان استئوپنی جلوگیری از پیشرفت آن به استئوپروز و ایجاد علائمی مانند شکستگی، خمیدگی و درد است.

بخش اول این درمان شامل رژیم غذایی و ورزش مناسب است. از آنجایی که احتمال ایجاد شکستگی استخوان در هنگام ابتلا به استئوپنی بسیار کم است، پزشک برای این وضعیت دارو تجویز نمی کند. مگر اینکه BMD به سطح استئوپروز نزدیک باشد.

برخی متخصصان مصرف مکمل های کلسیم یا ویتامین D را تجویز کرده اما بهتر است مقادیر کافی آنها از طریق رژیم غذایی دریافت شود.

تمرینات مناسب برای استئوپنی

انجام 30 دقیقه پیاده روی، پریدن یا دویدن در بیشتر روزهای هفته برای استئوپنی ایجاد شده در سنین جوانی یا پیش از یائسگی، برای تقویت استخوان ها موثر است.

با اینکه شنا و دوچرخه سواری نیز برای قلب و عضله سازی موثر هستند اما باعث کمک به تقویت و ساختن استخوان نمی شوند.

حتی افزایش اندک BMD باعث کاهش قابل توجه خطر شکستگی در مراحل بعدی می شود.

با این وجود افزایش سن با دشوارتر شدن استخوان سازی همراه است. بنابراین توصیه می شود که انجام تمریناتی برای تقویت و تعادل عضلات با افزایش سن را در نظر داشته باشید.

پیاده روی برای این دوران عالی بوده اما شنا و دوچرخه سواری نیز موثر هستند. این تمرینات باعث کاهش احتمال افتادن می شوند.

در مورد تمرین های مناسب می توان با پزشک مشورت کرد.

علاوه بر پیاده روی تمرینات قدرتی زیر نیز موثر هستند:

بالا آوردن پا در حالت خوابیده (Prone leg lifts)

این تمرین باعث تقویت کمر و باسن و کشش جلوی ران ها می شود. می توان این تمرین را برای 2 تا 3 مرتبه در هفته انجام داد.

1. برای انجام این تمرین یک تشک روی زمین یا تخت محکم قرار داده و یک بالش زیر شکم قرار دهید.
2. سر خود را بین بازوها گذاشته و زیر آن یک حوله پیچیده قرار دهید. در صورت تمایل می توانید از حوله رول شده زیر هر شانه و پا استفاده کنید.
3. سپس یک نفس عمیق کشیده و لگن را به آرامی روی بالش فشار دهید.
4. یک ران را به آرامی از زمین بلند کرده و زانو را کمی خم کنید. برای 2 ثانیه وضعیت را حفظ کرده و سپس پا را رها کنید.
5. سپس پا را به سمت زمین برگردانید.
6. این تمرین را برای 10 مرتبه تکرار کرده و سپس با پای دیگر انجام دهید.

تمرین داخل ران (Hip abductors)

این تمرین باعث تقویت عضلات باسن و بهبود تعادل می شود. این تمرین را برای 2 تا 3 مرتبه در هفته تکرار کنید.

1. برای انجام این تمرین باید در حالی که سمت راست رو به صندلی است، بایستید و با دست راست پشت صندلی را نگه دارید.
2. سپس دست چپ را بالای لگن قرار داده و پای چپ را بالا آورده و آن را بالا نگه دارید.
3. در این وضعیت انگشت پا را به سمت جلو گرفته اما آنقدر بالا نروید که لگه بالا بیاید.
4. سپس پا را پایین آورده و این کار را برای 10 مرتبه تکرار کنید.
5. در ادامه جهت را تغییر داده و همین تمرین را 10 مرتبه با پای دیگر انجام دهید.

بالا بردن انگشت پا و پاشنه پا (Toe and heel raises)

این تمرین تقویت ساق پا و بهبود تعادل را به همراه دارد. می توان این تمرین را روزانه انجام داد. در صورت احساس درد در پا باید برای انجام این تمرین کفش مناسب بپوشید.

1. برای انجام این تمرین ایستاده و پشت به صندلی قرار بگیرید. با یک یا هر دو دست آن را گرفته تا متعادل بمانید. بهتر است تا حد ممکن تنها با یک دست یا چند انگشت تعادل خود را حفظ کنید.
2. سپس پاشنه پا را روی زمین نگه داشته و انگشتان پا را از زمین جدا کنید. در این وضعیت صاف ایستاده و زانوها را صاف نگه دارید.
3. برای 5 ثانیه ثابت مانده و سپس انگشتان را رها کنید.
4. سپس پاشنه ها را به آرامی به زمین برگردانده و تمرین را برای 10 مرتبه تکرار کنید.

رژیم غذایی استئوپنی

برای دریافت مقادیر کافی کلسیم و ویتامین D باید محصولات لبنی از جمله شیر، پنیر و ماست در رژیم غذایی گنجانده شوند. مصرف آب پرتقال، نان ها و غلات غنی شدبه با کلسیم و ویتامین D نیز موثر است. سایر غذاهای حاوی کلسیم عبارتند از:

• سالمون وحشی آب شیرین
• لوبیاهای خشک شده
• اسفناج
• کلم بروکلی

افراد مبتلا به استئوپروز باید روزانه 1200 میلی گرم کلسیم و 800 واحد بین المللی (IU) ویتامین D دریافت کنند.

با این وجود مشخص نیست که این میزان برای افراد مبتلا به استئوپنی نیز مناسب باشد.

پیشگیری از استئوپنی

بهترین روش برای پیشگیری از استئوپنی و ایجاد علائم استئوپروز پرهیز از رفتارهای ایجاد کننده آن است. درصورتی که زیر 35 سال سن دارید انجام کارهایی مانند سیگار کشیدن یا مصرف الکل و کافئین زیاد را محدود کنید. زیرا در این دوران هنوز امکان استخوان سازی وجود دارد.

در صورتی که بیش از 65 سال دارید توصیه می شود که انجام تست DEXA برای بررسی تراکم استخوان را در نظر داشته باشید.

در هر سنی می توان با حفظ رژیم غذایی سالم و دریافت کلسیم و ویتامین D کافی به استحکام استخوان های خود کمک کرد.

قرارگیری در برابر نور خورشید از دیگر روش های موثر برای تامین ویتامین D است. در خصوص ایمن بودن قرارگیری در معرض نور خورشید بر اساس بیماری خود با پزشک مشورت کنید.

آزمایشگاه تخصصی پاتوبیولوژی کوثر، مفتخر به اخذ ایزو 15189، ایزو 10002 و ایزو 9001 اتحادیه اروپا، تحت نظر دکتر علی آیت اللهی، متخصص پاتولوژی آناتومیکال و کلینیکال، بالغ بر هزار مورد از آزمایشات مختلف، در زمینه های پاتولوژی، ژنتیک و بالینی را تحت پوشش قرار می دهد. (طرف قرارداد بیمه های پایه و اکثر بیمه های مکمل درمان) همچنین مشاوره ژنتیک به صورت رایگان در این مرکز توسط متخصصین ارائه می گردد.

آدرس: مشهد –وکیل آباد – بلوار کوثر – بین کوثر 2 و 4 – ساختمان پزشکان فارابی – طبقه منفی یک شماره تماس: 051-38840404 و 051-38820202 و 09028840404