در بدن انسان، غدد متعددی وجود دارد که هر کدام با کارکرد خاصی طراحی شده اند. از جمله آن ها می توان به غده درون ریز تیروئید اشاره نمود. عمدتا غده های بدن مسئول تولید هورمون هایی هستند که نه تنها بر روی فعالیت بدن بلکه بر روی کارایی اندام های مختلف تاثیر می گذارد. تصور کنید کسی دچار اختلال در غده تیروئید شده است. در نتیجه تولید هورمون تیروئید از حالت طبیعی خود خارج شده و در این زمان است که به دلیل تاثیر منفی بر روی بدن، به مرور بیماری های مختلف خود را بروز می دهند. اما اکنون این سوال مطرح می شود که چه کسانی لازم است آزمایش تیروئید را انجام دهند؟
چه کسانی باید آزمایش تیروئید دهند؟
آزمایش تیروئید شامل آزمایش هورمون هایی می باشد که عملکرد غده تیروئید را بررسی می کند . غده ی تیروئید که بزرگترین غده ی درون ریز بدن است به صورت غده ای پروانه ای شکل است که در قسمت عرضی حنجره ، و در جلوی گلو قرار گرفته است. غده ها بافتی هستند که موادی را تولید و وارد جریان خون می کنند که به اصطلاح به این مواد هورمون گفته می شود. هورمون های تیروئید شامل تیروکسین یا T4 تری یدوتیرونین یا T3 و تری یدوترونین وارون RT3 و همچنین هورمون کلسی تونین توسط غده ی تیروئید ترشح و وارد جریان خون می شود. این هومون ها عملکرد های مختلف و بسیار مهمی را در بدن هماهنگ می کنند. بنابراین هر گونه تغییر در مقادیر این هومون ها بر سلامت بدن موثر است. آزمایش تیروئید برای بررسی غده ی تیروئید انجام می شود و علت در خواست آن برای بررسی اختلالات تیروئیدی که شامل کم کاری تیروئید (هایپو تیروئیدیسم)، پرکاری تیروئید (هایپر تیروئیدیسم)، گواتر( بزرگی غده ی تیروئید)، ندول های تیروئیدی و غیره انجام می گیرد.
هورمون TSH یا همان هورمون محرکه تیروئید از غده ی هیپوفیز قدامی ترشح می شود و در تنظیم عملکرد غده ی تیروئید نقش محوری دارد. هورمون های تیروئیدی برای فعالیت تقریبا تمامی بافت های بدن بسیار مهم هستند. این هورمون ها در کنترل درجه حرارت بدن، تنظیم سوخت و ساز و ضربان قلب نقش دارند. همچنین این هورمون ها برای رشد اسکلت ها، نمو جنین، تکامل عصبی و دستگاه تناسلی مورد نیاز می باشند. بیماری های تیروئیدی جزء شایع ترین اختلالات هورمونی هستند و امروزه انجام آزمایش های مربوط به تیروئید در آزمایشگاه های بالینی متداول می‌باشد. هورمون هایی که در آزمایش تیروئید جهت بررسی عملکرد غده ی تیروئید ممکن است درخواست شود شامل:
تستTSH
یا همان هورمون محرک تیروئید که یکی از حساس ترین تست ها در آزمایش های مرتبط با تیروئید می باشد به این صورت که در کم کاری تیروئید این هورمون برای جبران کمبود های هورمون های تیروئید افزایش می یابد و در پرکاری تیروئید، مقادیر این هورمون کاهش می یابد. البته این تست به تنهایی جهت تشخیص کافی نبوده و معمولا همراه تست های دیگر موجود در آزمایش تیروئید درخواست می شود. همچنین باید توجه داشت که داروهایی مانند کورتیکو استروئیدها، آسپرین و لیتیوم می‌توانند با نتایج تست TSH تداخل داشته باشند.
تست T4
این هورمون تیروئیدی به دو فرم آزاد (FT4) و متصل وجود دارد که در کم کاری تیروئید ( هایپو تیروئیدیسم) سطح سرمی هر دو کاهش می یابد.
تست T3
این هورمون در جهت تائید کم کاری تیروئید درخواست می شود به این صورت اگر سطح سرمی TSH بالا و T4 پایین باشد، با پایین بودن T3 می توان از کم کاری تیروئید فرد مطمئن شد. بنابراین T3 در جهت اطمینان از هیپوتیروئیدیسم درخواست می شود.
TSI یا ایمونوگلوبین محرک تیرویید
این تست برای سنجش اتو آنتی بادی ها، در تشخیص بیماری خود ایمنی گریوز، به کار می رود.
Anti_TPO
این تست برای بررسی اتو آنتی بادی تیروئید پراکسیداز استفاده می شود که مقدار این آنتی بادی که علیه سلول های خودی تولید می شود، در بیماری خود ایمنی هاشیماتو که نوعی کم کاری تیروئید می باشد، افزایش می یابد.
آیا آزمایش تیروئید نیاز به ناشتایی دارد؟
برای انجام آزمایش تیروئید یک نمونه خون از طریق ورید گرفته می شود و هیچ گونه آمادگی قبلی برای آزمایش مورد نیاز نیست و این آزمایش نیازی به ناشتایی ندارد. البته جهت آزمایش های هورمونی توصیه می شود چند ساعت ناشتایی در صورت امکان رعایت شود. بعضی از داروها می‌توانند با آزمایش تیروئید تداخل ایجاد کنند. در نتیجه در صورت مصرف داروی خاص، آن را با پزشک خود در میان بگذارید تا در صورتی که تداخلی در داروی مصرفی شما با آزمایش تیروئید وجود داشته باشد، با توصیه پزشک آن دارو را عوض نمایید.
آزمایش تیروئید باید به صورت آزمایش چکاپ و هر چند سال یک بار انجام شود.
در افراد با شرایط زیر باید با فواصل زمانی کم تری این آزمایشات انجام شود:
• افرادی که تحت درمان اختلالات تیروئید قرار دارند
• در افراد باردار به خصوص زنان باردار که سابقه ی این اختلالات را دارند
• در زنان بعد زایمان نیز ممکن است درخواست آزمایش تیروئید شود
• در نوازادن تازه متولد شده جهت غربالگری
• در افراد با سابقه ی ژنتیکی
• در افرادی که علائم اختلالات تیروئیدی را دارند.
اختلالات تیروئیدی از متداول ترین مشکلات موجود در کشور ما می باشد، بنابراین آزمایش تیروئید جزء آزمایش های چکاپ می باشد و همان طور که قبلا نیز اشاره شد هورمون های تیروئیدی اعمال بسیاری را در بدن کنترل می کنند و هرگونه تغییر در سطح سرمی این هورمون ها علائمی را در بردارد که با دانستن این علائم و تشخیص به موقع آن ها می توان از بسیاری از عوارض ثانویه آن جلوگیری کرد که در ادامه به علائم هر یک از اختلالات اشاره می شود.
علائم کم کاری تیروئید:
در میان اختلالات غده ی تیروئید، کم کاری تیروئید شایع ترین اختلال می باشد. در این حالت غده ی تیروئید قادر به تولید کافی هورمون تیروئیدی نیست .شایع ترین علت کم کاری غده تیروئید، التهاب غده به علت اشکال در سیستم ایمنی خود فرد می باشد که به این بیماری هاشیموتو گفته می شود. معمولاً سیستم ایمنی فقط در مقابل عوامل خارجی مانند باکتری ها و ویروس ها واکنش می دهد و به خود بدن حمله نمی کند. در التهاب تیروئید به علت خود ایمنی, سیستم ایمنی خود فرد, غده تیروئید را به اشتباه (به جای عامل غیر خودی) عامل بیگانه شناسایی می کند و به آن آسیب می‌رساند. به طوری که توانایی تولید هورمون کاهش می‌یابد. بیماری های خــــود ایمنی سرایت کننده نیستند ولی ممکن است علت ژنتیکی داشته باشند . خانم ها استعداد بیشتری برای ابتلا به این بیماری ها دارند.
علت دیگر بیماری کم کاری، التهاب تیروئید پس از زایمان است که 5-11 درصد خانم‌ها را در فاصله کوتاهی پس از زایمان مبتلا می کند. در این حالت، این نوع کم کاری نیز معمولاً یک وضعیت موقتی است.
یک علت شایع دیگر هیپو تیروئیدیسم غده ی تیـــــروئید, درمان‌های انجام شده روی پرکاری تیروئید است. یعنی وقتی برای کنترل غده تیروئید پرکار، از ید رادیواکتیو یا جـــــراحـــــی استفــاده می‌شود, چند ماه تا چند سال بعد تیروئید ممکن است کم‌کار شود.
کم کاری تیروئید با هر علتی ممکن است دارای علائمی باشد که در زیر به آن ها اشاره می شود:
• خستگی مفرط
• خشکی پوست
• اضافه وزن
• فراموشی و اختلال در یادگیری
• پر خوابی
• ضربان قلب کند
• بی حوصلگی
• آهسته شدن حرکات
• بی اشتهایی
• موهای شکننده
• صدای خشن
• یبوست
• گرفتگی عضلات
• عدم تحمل سرما
• مشکل تمرکز
• خواب آلودگی
• خونریزی ماهانه ی شدید و نامنظم
• صورت پف آلود
• نازائی
البته ممکن است فرد همه موارد را با هم نداشته باشد و در هر بیمار یکی از علایم فوق می تواند برجسته تر باشد در حالی که در بیمار دیگر چنین علامتی شدت کمتر داشته یا اصلاً دیده نشود و حتی در مواردی ممکن است حتی در فرد هیچ علائمی وجود نداشته باشد. درمان هیپوتیروئیدیسم با قرص لووتیروکسین می باشد و دوز مورد نیاز برای هر فرد نسبت به شدت بیماری متغیر بوده و توسط پزشک تعیین می شود.
کم کاری تیروئید در دوران بارداری
در چکاپ دوران بارداری آزمایش تیروئید نیز در خواست می شود که علت آن عوارض اختلالات تیروئیدی بر روی جنین و مادر می باشد و در صورت عدم درمان می تواند بسیار خطرناک باشد. درمان کم کاری تیروئید در دوران بارداری نیز با قرص های لووتیروکسین صورت می گیرد و مصرف آن در دوران بارداری مانعی ندارد و زنان باردار به هیچ وجه نباید درمان دارویی خود را قطع کنند و همچنین ممکن است در دوران بارداری پزشک دوز مصرفی لووتیروکسین را افزایش دهد. در دوران بارداری آزمایش تیروئید در این افراد با فواصل کم تری درخواست می شود تا از سلامت کامل مادر و جنین اطمینان حاصل شود.
پرکاری تیروئید:
پرکاری تیروئید (هاپرتیروئیدیسم) نقطه مقابل هیپو تیروئیدیسم می باشد و مقادیر سرمی هورمون های تیروئیدی افزایش می یابد و وقتی هورمون های تیروئیدی افزایش می یابد براساس فید بک منفی باعث می شود تا هورمون محرک تیروئیدی TSH کاهش یابد. تشخیص اولیه این بیماری همانند بیماری های دیگر، در ابتدا با بررسی علائم و انجام معاینات بالینی می باشد و سپس آزمایش تیروئید درخواست می شود.
علائم هایپر تیروئیدیسم شامل موارد زیر می باشد:
• تپش قلب
• لرزش
• عدم تحمل گرما
• تعریق
• کاهش وزن علارغم اشتهای طبیعی یا زیاد
• تنگی نفس
• بی قراری
• بی خوابی
در پرکاری تیروئید اندازه غده ی تیرویید نیز معمولاً بزرگ می شود و گاهی در لمس گره ها و یا برجستگی هایی دیده می شود. در این موارد لازم است یک سونوگرافی تیروئید انجام شود تا وجود گره ها یا ندول ها در داخل آن مشخص شود. همچنین در هایپرتیروئیدیسم خفیف سطح هورمون های تیروئید نرمال می باشد ولی سطح سرمی TSH پایین می باشد و معمولا در این افراد علائم پرکاری بسیار خفیف می باشد. اگرچه علل متفاوتی برای پرکاری تیروئید وجود دارد اما علائم و نشانه‌های این بیماری مشابه است.
از علت های بروز پرکاری تیروئید می توان به موارد زیر اشاره کرد:
شایع ترین علت هایپر تیروئیدیسم بیماری خود ایمنی گرایوز یا به اصطلاح گواتر سمی می باشد که در این بیماری سیستم ایمنی خود بدن سلول های غده ی تیرویید را بیگانه شناسایی می کند و علیه این سلول ها آنتی بادی تولید می کند و به این صورت موجب تحریک سلول های تیروئیدی و تولید بیش از حد هورمون های تیروئیدی می شود. وجود یک یا چند گره در غده ی تیروئید نیز می تواند باعث پر کاری تیروئید شود که اگر توده یک عدد باشد گره سمی خودکار نامیده شده و اگر چندین توده وجود داشته باشد، گواتر سمی چند گره ای نامیده می شود.
عامل دیگر پرکاری تیروئید که در آزمایش تیروئید تشخیص داده می شود، تیروئیدیت به معنای التهاب غده ی تیروئید می باشد که باعث آزاد شدن هورمون تیروئید ذخیره در تیروئید و پرکاری تیروئید می شود که برای چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد.
بعضی داروها مانند آمیودارون و محلول لوگول حاوی مقدار زیادی ید می‌باشد که تیروئید جهت تولید هورمون از آن استفاده می‌کند. مصرف این نوع داروها در بعضی افراد با ایجاد پرکاری همراه است. مصرف بی رویه برخی دارو های تیروئیدی و یا افزایش یا کاهش خودسرانه دوز این داروها، می تواند موجب بروز علائم هایپر تیروئیدیسم شود.
روش های درمان هایپرتیروئیدیسم
روش های درمان پرکاری تیروئید شامل موارد زیر می باشد:
• پرتو درمانی
• ید رادیواکتیو
• جراحی
در خصوص روش کاربردی و همچنین برای تعیین مناسب ترین روش درمان برای هر فرد، عواملی مثل میزان وخامت بیماری و همچنین شرایط بدنی فرد، از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. درمان با قرص های خوراکی شروع می شود و با توجه به سیر بیماری و اینکه آیا به درمان دارویی جواب می دهد یا نه، ممکن است همان درمان برای چند سال ادامه یابد یا در صورت عدم پاسخ، فرد را برای جراحی یا درمان با ید رادیواکتیو ارجاع می دهند.
تفسیر نتایج آزمایش تیروئید به چه صورت است؟
در صورتی که سیستم فیدبک غده ی تیروئید به علت یکی از انواع اختلالات تیروئیدی به درستی عمل نکند، مقادیر هورمون‌های تیروئید افزایش یا کاهش می یابد. هنگامی که غلظت TSH افزایش می‌یابد، تیروئید مقادیر نامناسبی از T4 و T3 را ترشح می‌کند و فرد ممکن است نشانه‌های مرتبط با پرکاری تیروئید را تجربه کند. اگر تولید هورمون‌های تیروئیدی کاهش یابد، فرد علائم هیپوتیروئیدی یا کم کاری تیروئید را تجربه می کند.
نتایج آزمایشات فوق تنها راه تشخیصی نیستند، اما از پزشک خود درخواست کنید تست‌های اضافی برای بررسی علت کم کاری یا پرکاری و اختلال تیروئید را درخواست نماید. به عنوان مثال، شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید بیماری گرایوز و شایع‌ترین علت کم کاری تیروئید، بیماری تیروئیدیت هاشیموتو است.
آزمایشگاه تخصصی پاتوبیولوژی کوثر، مفتخر به اخذ ایزو 15189، ایزو 10002 و ایزو 9001 اتحادیه اروپا، تحت نظر دکتر علی آیت اللهی، متخصص پاتولوژی آناتومیکال و کلینیکال، بالغ بر هزار مورد از آزمایشات مختلف، در زمینه های پاتولوژی، ژنتیک و بالینی را تحت پوشش قرار می دهد. (طرف قرارداد بیمه های پایه و اکثر بیمه های مکمل درمان) همچنین مشاوره ژنتیک به صورت رایگان در این مرکز توسط متخصصین ارائه می گردد.
آدرس: مشهد –وکیل آباد – بلوار کوثر – بین کوثر 2 و 4 – ساختمان پزشکان فارابی – طبقه منفی یک شماره تماس: 051-38840404 و 051-38820202 و 09028840404
آزمایشگاه تخصصی کوثر با برخورداری از تجهیزات و پرسنل مجرب ، قادر به انجام خدمات نمونه گیری در منزل در مشهد می باشد.
