همانطور که می دانید فرد مبتلا به آچ آی وی ممکن است در ظاهر سالم به نظر بیاید و برای مدت طولانی هیچ علامتی از بیماری یا عفونت نداشته باشد. به همین دلیل می توان گفت تنها راه تشخیص عفونت اچ آی وی، انجام آزمایش خون است. از زمانی که ویروس وارد بدن فرد می شود تا هنگامی که پاسخی قابل تشخیص با آزمایش خون ایجاد شود، دوره ی نهفتگی یا دوره پنجره نامیده می شود. از آنجا که به طور معمول تشخیص این بیماری، با شناسایی آنتی بادی بر علیه ویروس صورت می گیرد، در طول این دوره نتایج آزمایش فرد آلوده به اچ آی وی، می تواند منفی گردد. اما علیرغم منفی بودن آزمایش، امکان انتقال ویروس وجود دارد.
در این قسمت نگاهی اجمالی به تعدادی از تست های معمول برای تشخیص اچ آی وی انداخته ایم. مطالب زیر صرفا جهت آشنایی بیشتر خوانندگان با مبحث تست های تشخیصی اچ آی وی می باشد و از آنجایی که تفسیر نتیجه آزمایش بسیار پیچیده و کار تخصصی است، لازم است تا نتیجه آزمایش چه مثبت باشد و چه منفی، همراه با مشاوره و زیر نظر پزشک به فرد اعلام شود. مشاوره و آزمایش اچ آی وی، هم در پیشگیری از ابتلا و هم در مراقبت و درمان موثرتر، اهمیت دارد.
مقدمه
تشخیص عفونت اچ آی وی، در بیشتر موارد از راه شناسایی آنتی بادی ویروس صورت می پذیرد. به طور معمول از تست های آزمایشگاهی که حساسیت بالایی برای شناسایی بیماران دارند، استفاده می شود؛ یعنی تست هایی که بتوانند فرد آلوده را به درستی، به عنوان فرد اچ آی وی مثبت شناسایی کنند. به این تست ها، تست های غربالگری می گوییم. علاوه بر این، باید از تستی استفاده شود که اختصاصی بوده و بتواند به درستی فرد غیر آلوده را به عنوان فرد اچ آی وی منفی متمایز نماید. به این تست ها، تست های تأییدی اطلاق می شود.
توصیه می شود که تمام افرادی که نتیجه ی آزمایش شان مثبت شده، مجدداً و ترجیحاً با یک روش دیگر آزمایش بدهند تا نتیجه قطعی را دریافت کنند.
دو روش اصلی برای تشخیص اچ آی وی وجود دارد:
۱- تست های آنتی بادی مانند الایزا، تست های سریع، وسترن بلات و ریپا
۲- تست های شناسایی ویروس مانند تست آنتی ژن اچ آی وی، پی سی آر و کشت ویروس
آزمایش های تشخیصی
تست های آنتی بادی
تست های آنتی بادی، آنتی بادی های علیه ویروس اچ آی وی را شناسایی می کنند و قادر به کشف مستقیم ویروس نیستند. با ورود ویروس به بدن، سیستم ایمنی فرد با تولید آنتی بادی در مقابل عفونت اچ آی وی واکنش نشان می دهد. از وجود این آنتی بادی ها برای شناسایی عفونت اچ آی وی استفاده می شود. با توجه به این که مدتی طول می کشد تا این گونه تست ها، وجود آنتی بادی در خون را شناسایی کنند، نتیجه ی مثبت بیانگر مواجهه ی فرد با ویروس در زمان گذشته است. بنابراین تست های آنتی بادی برای شناسایی موارد ابتلا در مواجهه ی اخیر محدودیت دارند. الایزا و تست های سریع، شایع ترین تست های به کار رفته برای غربالگری بیماری می باشند.
تست های سریع در کمتر از ۳۰ دقیقه انجام شده و بر روی نمونه ی خون و یا بزاق قابل انجام می باشند. تست سریع به طور عمده در موارد زیر کاربرد دارد:
* زنان در معرض خطر اچ آی وی که قبلاً آزمایش اچ آی وی نداده اند، باید در زمان زایمان یا بلافاصله بعد از زایمان با یک آزمایش سریع غربالگری شده تا در صورت لزوم، پیشگیری با داروهای ضد رتروویروس برای شیرخوار آغاز شود و یا در زمان زایمان به خانم حامله تجویز شود.
* زمانی که بعد از زایمان وضعیت اچ آی وی مادر نامشخص باشد و به خصوص مادر و یا پدر رفتارهای پرخطر داشته باشند، آزمایش سریع نوزاد در اولین فرصت بعداز تولد توصیه می شود تا بتوان پیشگیری با داروهای ضد رتروویروسی را برای نوزاد مواجهه یافته شروع کرد.
* برای نوزادان بی سرپرست و همچنین نوزادان پرورشگاهی که وضعیت مواجهه ی اچ آی وی در آنها نامشخص است، آزمایش سریع اچ آی وی توصیه می شود.
* در موارد مواجهه با موارد احتمالاً آلوده به اچ آی وی، فرد منبع را می توان با آزمایش سریع بررسی نمود تا نیاز به انجام پیشگیری دارویی مشخص گردد.
نتیجه ی مثبت هر تست سریع، می بایست پیش از تشخیص نهایی با یک روش تأییدی دیگر مشخص شوند.
بر اساس دستورالعمل کشوری، در صورت مثبت شدن تست الایزا، مجدداً این تست (ترجیحا با یک کیت آزمایشگاهی دیگر) تکرار شده و اگر باز هم مثبت بود، تست وسترن بلات انجام می شود. مثبت بودن نتیجه ی این تست، نشانه ی ابتلای فرد می باشد.
موارد خاص:
* در صورتی که نتیجه ی الایزا بار اول مثبت و بار دوم منفی شود، با فاصله ی سه ماه مجددا برای فرد آزمایش الایزا انجام می شود و در صورت تکرار نتیجه ی منفی، فرد اچ آی وی منفی در نظر گرفته می شود.
* در صورتی که هر دوبار تست الایزا منفی باشد، فرد اچ آی وی منفی در نظر گرفته می شود، مگر این که فرد طی شش ماه اخیر رفتار پرخطر از نظر انتقال اچ آی وی داشته باشد. در صورتی که بیمار مواجهه ی اخیر (رفتار پرخطر طی شش ماه گذشته) داشته باشد و نتیجه ی آزمایشات اولیه ی الایزا منفی باشد، این آزمایش باید سه ماه بعد تکرار شود. اگر همه ی این آزمایشات منفی گزارش شدند، می توان بیمار را اچ آی وی منفی در نظر گرفت.
* در فردی که عوامل خطر ابتلا به اچ آی وی را ندارد ولی نتایج الایزای وی مثبت و وسترن بلات منفی است، نتیجه ی تست الایزا به احتمال زیاد به صورت کاذب مثبت شده است. چنانچه فرد عوامل خطر ابتلا به اچ آی وی را داشته و الایزا وی مثبت و وسترن بلات وی منفی گزارش شده، انجام مجدد تست وسترن بلات در یک ماه بعد توصیه می شود. اگر در این تکرار آزمایش باز هم نتیجه ی وسترن بلات منفی شد، می توان فرد را اچ آی وی منفی در نظر گرفت.
وسترن بلات آزمایش دقیق تری بوده، اما به دلیل هزینه ی بالاتر به عنوان تست تأیید ی در مواردی که دو بار نتیجه ی آزمایش الایزا مثبت شده است، به کار می رود.
ریپا یک آزمون تأییدی دیگر می باشد. این تست مشابه وسترن بلات بوده و در مواردی که سطح آنتی بادی بسیار پایین است و یا هنگامی که نتایج وسترن بلات غیر مشخص است، به کار می رود.
ریپا نیز مانند وسترن بلات، تست پر هزینه ای بوده و انجام آن نیاز به زمان و تخصص دارد.
آزمایش های تشخیصی
تست های شناسایی ویروس
بر خلاف تست های آنتی بادی، تست های ویروس شناسی، عفونت اچ آی وی را با شناسایی مستقیم ویروس، تشخیص می دهند. این تست ها شامل تست شناسایی آنتی ژن ویروس، تست های مبتنی بر اسید های نوکلئیک و کشت ویروس می باشد. این تست ها به دلیل پیچیدگی و هزینه ی بالا، به ندرت مورد استفاده قرار می گیرند.
آزمایش های تشخیصی
تشخیص قطعی اچ آی وی در ایران همانند الگوهای تعریف شده ی بین المللی، با دو آزمایش الایزا و یک آزمایش وسترن بلات مثبت تعریف شده است.
لازم به ذکر است این آزمایشات در آزمایشگاه تخصصی کوثر پذیرش می گردد.
آزمایشگاه تخصصی پاتوبیولوژی کوثر، مفتخر به اخذ ایزو 9001، ایزو 15189 و ایزو 10002 انگلستان، تحت نظر دکتر علی آیت اللهی، متخصص پاتولوژی آناتومیکال و کلینیکال، بالغ بر هزار مورد از آزمایشات مختلف، در زمینه های پاتولوژی، ژنتیک و بالینی را تحت پوشش قرار می دهد. (طرف قرارداد بیمه های پایه و اکثر بیمه های مکمل درمان) همچنین مشاوره ژنتیک به صورت رایگان در این مرکز توسط متخصصین ارائه می گردد.
آدرس: مشهد –وکیل آباد – بلوار کوثر – بین کوثر 2 و 4 – ساختمان پزشکان فارابی – طبقه منفی یک شماره تماس: 051-38840404 و 051-38820202 و 09028840404
